Financiën

Algemeen 

Gemeentefonds 

 
Het bedrag dat Den Haag krijgt uit het gemeentefonds, hangt af van diverse factoren.

1. De jaarlijkse groei van het gemeentefonds, het zogeheten accres
We handhaven hiervoor de raming uit de Voorjaarsnota, die uitgaat van 3% accres in 2022 en 2% accres in de daaropvolgende jaren, steeds uitgaande van een basis van € 1,2 mld. Dit accres is inclusief de zogeheten opschalingskorting. Ook is dit inclusief de groei van de stad. Deze raming past binnen de meicirculaire 2021 van het ministerie van Binnenlandse Zaken en binnen de begrotingskaders van de provincie.
De onzekerheid over het accres is groot tijdens de kabinetsformatie. Het financieel kader van het regeerakkoord is een belangrijk ijkpunt voor het accres. Bovendien staat de wijze van doorwerking van de rijksbegroting op het gemeentefonds ter discussie. De onzekerheid is een belangrijk argument om de raming nu niet aan te passen.

2. De structurele compensatie vanwege de tekorten in de jeugdzorg
Ook hierover zal worden besloten tijdens de kabinetsformatie. In de begroting is er nog geen rekening mee gehouden.

3. De aankomende herverdeling van het gemeentefonds, per 2023
Hierbij dreigt voor Den Haag een nadeel van € 15,00 per inwoner per jaar, wat neerkomt op € 8 mln. tot € 9 mln. per jaar en in 4 jaar loopt dit op naar € 33 mln.. Dat komt overeen met ongeveer 0,75% accres per jaar. Onduidelijk is voor hoeveel jaren die herverdeling tot dit nadeel zal leiden. Gezien het tijdschema van de verwachte besluitvorming van de minister en de Tweede Kamer hopen we hierover duidelijkheid te hebben in april of mei 2022. In de begroting is dit meegenomen als risico in de paragraaf weerstandsvermogen.

4. Compensatie voor (nieuwe) taken
Compensatie voor extra kosten vanwege corona en afrekening van eerder gekregen compensatie voor coronakosten vallen hier ook onder. De gemeente volgt hierbij, zoals steeds, het uitgangspunt dat het bedrag dat de gemeente ontvangt voor nieuwe taken, leidend is voor het bedrag dat de gemeente eraan besteedt. Het is echter mogelijk dat de gemeente een taak wettelijk krijgt opgedragen en daarbij te weinig compensatie krijgt. Daar wordt in deze meerjarenbegroting niet van uitgegaan.
Het bedrag dat de gemeente ontvangt kan ook veranderen door compensaties voor gewijzigde taken en/of vanwege wijzigingen van de bekostigingsmethode van bestaande taken. Hiervoor volgt de gemeente in beginsel de circulaires van het Rijk. 

Treasury 

De gemeente heeft de financiering van leningen centraal geregeld. Voor de financiering van de investeringen in de stad worden langlopende en kortlopende leningen aangetrokken. In dit programma worden de rentelasten verantwoord. De gemeente hanteert de systematiek van omslagrente. Het huidige tarief bedraagt 1,5 % en geldt sinds de begroting 2019.  
In de paragraaf financiering staat een uitgebreide toelichting over de kortlopende en langlopende financiering. 

Beleggingen en Nutsbedrijven 
De gemeente is aandeelhouder in BNG, Dunea, HMS, HTM Beheer, Stadsherstel Den Haag en omgeving, Stedin en United Fish Auctions (UFA). In het geval van BNG, HMS, HTM, Stadsherstel en Stedin is er sprake van geraamde dividendinkomsten. Deze ramingen zijn in verband met de coronacrisis lager dan de voorgaande jaren. Bij Dunea en UFA wordt geen dividend geraamd. Voor 2022 is in totaal € 5,9 mln. aan dividend geraamd (inclusief participatie Meewind). In de paragraaf verbonden partijen staat een uitgebreide toelichting per deelneming.

Duurzaamheid 
Met betrekking tot duurzaamheid binnen het programma Financiën zijn de beleggingen in obligaties (van voormalig Fonds Uiver) relevant. De obligaties worden de komende 10 jaar afgelost aan de gemeente en vloeien terug naar de lopende middelen. Het (her)beleggen van overtollige middelen is conform de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) niet meer toegestaan voor lagere overheden. De obligaties worden in opdracht van de gemeente beheerd door ASR. Er wordt door ASR gescreend op basis van het SRI-beleid (Socially Responsible Investment), zoals sociale- en milieuaspecten. Landen en ondernemingen die niet hieraan voldoen worden uitgesloten. Dit betreft bijvoorbeeld producenten van controversiële of offensieve wapens, nucleaire energie, tabak en de gokindustrie. Ook eist ASR dat bedrijven voldoen aan internationale conventies op het gebied van mensen- en arbeidsrechten. Met de bedrijven waarin wordt belegd - en die dus voldoen aan de criteria - wordt gesproken om bepaalde aspecten nog verder te verbeteren. ASR communiceert de resultaten hiervan. 

Belastingen 
De gemeente int algemene belastingen en heffingen. Deze worden hieronder per soort op hoofdlijnen nader toegelicht. In de paragraaf lokale heffingen staat een uitgebreide toelichting. 

Onroerendzaakbelasting 
De grootste gemeentelijke belasting is de onroerendezaakbelasting (OZB). Jaarlijks betalen de Haagse
woningeigenaren gezamenlijk € 41,4 mln. OZB aan de gemeente (€ 41,5 mln. -/- € 0,1 mln. oninbaar) en de overige (perceptie-)baten bedragen € 0,7 mln. De perceptielasten bedragen € 3,2 mln. Per saldo is de opbrengst € 38,9 mln. Eigenaren en gebruikers van bedrijfsgebouwen en -terreinen betalen gezamenlijk per saldo € 70,3 mln. OZB. (€ 70,6 mln. -/- € 0,3 mln. oninbaar). De perceptielasten bedragen € 1,5 mln. Per saldo is de opbrengst € 68,8 mln.
De OZB-opbrengsten nemen alleen toe als gevolg van inflatie en als gevolg van de groeiende
stad. In het budgettair kader is meerjarig rekening gehouden met deze ontwikkelingen en zijn de
opbrengsten meerjarig oplopend bijgesteld. Haagse amateursportverenigingen en startende ondernemers
worden voor de OZB-lasten gecompenseerd. De compensatieregelingen hebben een looptijd van vier jaar
(gekoppeld aan de collegeperiode) en lopen tot en met 2022.

Toeristenbelasting 
De tarieven voor toeristenbelasting zijn bij het coalitieakkoord 2019-2022 gefixeerd voor de periode tot en met 2022. Daarom wordt voor 2022 geen inflatie toegepast op toeristenbelasting. Door de coronacrisis is het toeristisch en zakelijk bezoek aan de stad sterk afgenomen. Voor 2022 verwachten we dat het aantal toeristen, conferenties en evenementen weer op het oude niveau is.

Precariobelasting 
Per 1 januari 2022 mogen gemeenten geen precariobelasting meer heffen over netwerken die nutsbedrijven in, op of boven gemeentegrond exploiteren. Afschaffing van deze heffingsbevoegdheid betekent voor Den Haag een structurele inkomstenderving van ruim € 16 mln. De afschaffing van de precariobelasting is met ingang van 2022 structureel in de begroting verwerkt. Precariobelasting wordt in 2022 alleen nog geheven voor het innemen van een ligplaats met een woon-of bedrijfschip.
 
Hondenbelasting 
De tarieven hondenbelasting worden in 2022 conform staand beleid geïndexeerd.

Het Haagse erfpachtstelsel is onderdeel van het instrumentarium van het grondbeleid van de gemeente en daarnaast een van de structurele inkomstenbronnen van de gemeente. De gemeente Den Haag heeft ruim 76.000 erfpachtcontracten in beheer. De gemeente hanteert een gemengd stelsel van gronduitgifte, waarin erfpacht en eigendom naast elkaar bestaan.

Kerntaken van het erfpachtbeheer omvatten heruitgifte van aflopende rechten, beëindiging van geëxpireerde rechten, contractwijzigingen (als gevolg van herontwikkelingen bijvoorbeeld), omzetting naar eeuwigdurende erfpacht, omzetting naar vol eigendom, afkopen canonverplichting, financiële administratie en canoninning, erfpachtbeleid inclusief de raakvlakken met andere beleidsterreinen (bijvoorbeeld woonbeleid, omgevingswet), (juridisch) advies en dienstverlening aan burgers/ondernemers, makelaars, taxateurs en notarissen via het gemeentelijk dienstverleningsconcept ‘click call face’. Erfpacht is ook beschikbaar via MijnDenHaag.

Aan de inkomstenkant van 'Erfpacht' is al een aantal jaren een daling te zien. Dit heeft te maken met de aanhoudende daling van het canonpercentage (in 2021: 0,9) dat - conform de algemene bepalingen voor de uitgifte van gronden in erfpacht - jaarlijks op basis van de marktrente wordt bepaald.

De door de gemeente uit te voeren activiteiten in het kader van het erfpachtbeheer zijn voor een groot deel autonoom. De erfpachter initieert op het moment dat hij/zij dit wenst de diverse werkprocessen. Dynamiek op de vastgoedmarkten heeft direct effect op de (aan)vragen. Aanhoudende hoge dynamiek op de woningmarkt leidt naar verwachting ook in 2022 tot een hoog aantal verzoeken door de erfpachter voor vroegtijdige her-uitgifte. In het huidige economische klimaat is het betalen van canon aantrekkelijker dan het eeuwigdurend afkopen van de canonverplichting. De verwachting is daarom dat het aantal rechten met canonbetaling toeneemt.

De activiteiten op het gebied van erfpacht nemen toe vanaf 2022. De hoge ambities in de stedelijke ontwikkeling worden op erfpachtgrond gerealiseerd, deze (her)ontwikkelingen hebben contractwijzigingen tot gevolg. In bijvoorbeeld de Binckhorst en Den Haag Zuidwest expireren de komende jaren erfpachtrechten. Dit biedt kansen voor optimalisatie van de inzet van het erfpachtinstrument als onderdeel van het actief grondbeleid.

In de periode 2023 – 2035 expireren in totaal circa 15.000 rechten van erfpacht. Deze grootschalige her-uitgifte zal (waar het geen herontwikkeling betreft) meerjarig projectmatig worden uitgevoerd. De ambitie is om de dienstverlening aan erfpachters verder te digitaliseren.

Bovenstaande nieuwe en extra activiteiten op het gebied van erfpacht leiden tot een verschuiving van een administratieve beheerorganisatie naar een meer initiërende, projectmatige en beleidsmatige organisatie.

Dit is het vehikel voor financiële administratie van langdurig afgekochte erfpachtrechten. Om te waarborgen dat de nominale canons kunnen worden uitgenomen is een jaarlijkse bijstorting nodig. Over het fonds wordt rente betaald. Dit fonds bestaat tot 2036.

Stijging lonen en prijzen 
Jaarlijks past de gemeente de begroting aan voor de ontwikkeling van de lonen en de prijzen (trend) om de begroting op peil te houden. De gemeente volgt hierbij de verwachtingen van het Centraal Planbureau (CPB) voor het komende jaar. Achteraf vindt een nacalculatie plaats op basis van de actuele ontwikkeling van de trend. Zo wordt voorkomen dat te veel of te weinig wordt uitgekeerd. Het CPB heeft de meest recente verwachtingen voor de trendontwikkeling van 2022 gepubliceerd in het Centraal Economisch Plan (CEP) 2021.
 
Prijsontwikkeling 
De prognose voor de prijsontwikkeling is voor 2022 bijgesteld naar 1,45%. Voor 2023 en verder blijft deze gehandhaafd op een jaarlijkse stijging met 1,50%.

Loonontwikkeling 
Op het moment van het opstellen van de begroting vinden de onderhandelingen over de nieuwe cao plaats. Omdat de uitkomsten nog onbekend zijn, kiest de gemeente ervoor de huidige begroting te handhaven en de daadwerkelijke loonstijging te verwerken nadat de onderhandelingen zijn afgerond. De prognose voor de loonontwikkeling blijft daarmee gehandhaafd op een jaarlijkse stijging van 1,50%.

Gemeentebrede reserves 
Onderstaande tabel geeft het verloop weer van de overige gemeentebrede reserves. 

Reserve buffer impact coronacrisis 
In 2021 is de ontvangen taakmutatie uit de meicirculaire van € 0,9 mln. met betrekking tot afvalstoffenheffing is aan de reserve toegevoegd. Uit de reserve is € 7,4 mln. onttrokken, zijnde 70% van de hoger verwachte kosten afvalstoffenheffing en zijn de taakmutaties uit de decembercirculaire van € 5,5 mln. overgeheveld naar de betreffende beleidsprogramma’s.

Reserve Sociaal Economisch Herstelplan
In 2021 is € 8,7 mln. onttrokken voor de bekostiging van activiteiten van een aantal pijlers uit het Sociaal Economisch Herstelplan (RIS306618).  

Eneco-middelen 

Ad 2.1 Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen 
Voor de bouw van voldoende betaalbare woningen, de kwaliteit van de woningvoorraad, de ondersteuning van bewoners, project- en procesbegeleiding en de handhaving rond arbeidsmigranten is met RIS307127 reeds € 2,0 mln. in 2021 onttrokken. In de begroting 2022 – 2025 heeft een verdere actualisatie van de bestedingen plaatsgevonden. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 2.2 Reserve ICT Impuls 

De reserve wordt ingezet om de kosten te dekken voor de vernieuwing van de verschillende onderdelen van de IT-infrastructuur zoals de gemeentelijke werkplek, datacenter, netwerk, IT-infrastructuur-security en verbetering van de processen en tooling voor het beheer van de IT-infrastructuur.

In 2021 is het resterende bedrag uit de reserve van € 1,6 mln. ingezet.  De reserve kan hierdoor per ultimo 2021 worden opgeheven.

Ad 2.3 Reserve Verbetering duurzame mobiliteit 
In 2021 is € 23,3 mln. aan de reserve toegevoegd en in de begroting 2021 – 2024 toegelicht.  Voor de dekking van de kapitaallasten van tramlijn 16 (RIS308459, RIS308712 en RIS308739) en voor het voorbereidingskrediet Mobiliteit  is € 20,4 mln. onttrokken uit de en toegevoegd aan de reserve Activafinanciering. Voor de bestedingen duurzame mobiliteit op programma Mobiliteit is in 2021 € 9,2 mln. onttrokken en in 2022 € 9,1 mln. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 12 Mobiliteit. 

Ad 2.4 Reserve Duurzaamheid en energietransitie 
Voor de verduurzaming vastgoed is in 2021 € 5 mln. onttrokken en toegevoegd aan de reserve Activafinanciering (RIS306372). Voor de bestedingen van duurzaamheid en energietransitie hebben in de diverse jaren onttrekkingen plaatsgevonden. Een inhoudelijke toelichting is opgenomen in programma 3 Duurzaamheid.

Ad 2.5 Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw 
Voor de Kust Gezond wordt in 2021 € 2,86 mln. onttrokken ten behoeve van de Middenboulevard en toegevoegd aan de reserve Activafinanciering (RIS308708). Op de programma’s Buitenruimte en Stadsontwikkelingen zijn voor diverse projecten bestedingen geraamd op de programma’s die uit deze reserve gedekt worden. Een inhoudelijke toelichting wordt opgenomen in programma 9 Buitenruimte en programma 13 Stadsontwikkeling.

Ad 2.1, 2.3 tot en met 2.5
Voor de inzet van deze middelen wordt een afzonderlijk raadsvoorstel voorgelegd met nadere toelichting van de plannen en de geraamde inzet van de dekkingsmiddelen. Naar verwachting wordt dit voorstel in het najaar van 2021 behandeld.  

Cofinanciering 
Het Cofinancieringsfonds is een fonds om het gebruik van externe middelen te stimuleren voor nieuwe innovatieve projecten in de stad.  
 
Internationaal & Werving  
De gemeente heeft een reserve 'Internationaal & werving' voor het aantrekken en behouden van nationale en internationale instellingen en bedrijven.  
 

Activafinanciering 
In de reserve Activafinanciering zijn middelen opgenomen voor incidentele dekking van kapitaallasten van investeringen.De gemeente moet op grond van het BBV investeringen op de balans activeren. Vervolgens moet de gemeente deze investeringen afschrijven over de periode dat de gemeente de investering gebruikt. Bij incidentele dekking stort de gemeente in het eerste jaar het hele investeringsbedrag in een reserve (Activareserve) en haalt vervolgens elk jaar een stukje uit deze reserve om de afschrijving te betalen.  
Voorbeeld investering met incidenteel dekking: 
Stel we hebben een investering van € 1 mln. met een afschrijftermijn 10 jaar. De activareserve bevat op dag 1 alle afschrijving voor het actief voor de volgende 10 jaar, namelijk € 1 mln. Ieder jaar (10 jaar lang) wordt € 0,1 mln. uit de reserve onttrokken voor dekking van de afschrijving.  
 
Reserve Grote projecten 

Den Haag heeft een reserve 'Grote projecten' voor het sparen voor toekomstige omvangrijke investeringen die een langere tijd beslaan. De onderstaande tabel laat zien hoeveel middelen bij welk groot project zijn gereserveerd en begroot om te onttrekken. Niet benutte middelen blijven in de reserve beschikbaar voor de onderliggende projecten. Projecten groter dan € 2,5 mln. worden expliciet aan de gemeenteraad voorgelegd. De inhoudelijke toelichting en verantwoording van de projecten vindt op de desbetreffende beleidsprogramma's plaats. 

Ad 6.1 Gebiedsontwikkeling en sociale woningbouw
Voor gebiedsontwikkeling en sociale woningbouw zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld. In totaal is € 13,8 mln. geraamd voor activiteiten. Voor de inzet van deze middelen wordt een afzonderlijk raadsvoorstel voorgelegd met nadere toelichting van de plannen en de geraamde inzet van de dekkingsmiddelen. Naar verwachting wordt dit voorstel in het najaar van 2021 behandeld.  

Ad 6.2 Gebiedsontwikkeling Binckhorst & CID
Voor gebiedsontwikkeling Bickhorst & CID zijn incidentele middelen beschikbaar gesteld. In totaal is  € 12,6 mln. geraamd voor activiteiten. Voor de inzet van deze middelen wordt een afzonderlijk raadsvoorstel voorgelegd met nadere toelichting van de plannen en de geraamde inzet van de dekkingsmiddelen. Naar verwachting wordt dit voorstel in het najaar van 2021 behandeld.

Ad 6.3 Regiodeal Zuidwest 
Om de leefbaarheid in Den Haag Zuidwest te vergroten investeren het Rijk en de gemeente Den Haag gezamenlijk in de Regio Deal Den Haag Zuidwest. In totaal is € 5,4 mln. geraamd voor de dekking van activiteiten.

Ad 6.4 Amare 
Voor de bouw van het nieuwe onderwijs- en cultuurcomplex Amare in het Spuikwartier is een investeringskrediet beschikbaar gesteld. Bij oplevering van het gebouw in 2021 vindt de definitieve splitsing plaats tussen te activeren en niet te activeren kosten voor het gebouw en vindt eindafrekening plaats met beschikbaar gestelde middelen in de reserve 'Grote projecten'.

Ad 6.5 Realiseren duurzame en betaalbare warmte 
Voor het ontwikkelingen van een groot aantal lokale duurzame bronnen, geothermie, warmte uit riolering en oppervlaktewater zijn incidentele middelen beschikbaar. Deze middelen zijn toegevoegd aan de reserve 'Grote projecten'. In totaal is € 1,8 mln. geraamd voor de dekking van activiteiten.

Ad 6.6 Werelds netwerk aan Zee
Met de resultaatsbestemming programmarekening 2020 (RIS308437) is € 4,5 mln. toegevoegd aan deze reserve. Besluitvorming over de inzet van deze middelen moet nog plaatsvinden. Hierdoor heeft er in deze begroting geen raming van de bestedingen plaatsgevonden.

Nieuwe reserve Allocatie incidentele middelen begroting 2022 - 2025 
Het budgettair kader bevat incidentele middelen. Deze middelen worden ingezet voor nieuw beleid. De uitvoering van het nieuwe beleid vindt regelmatig in een ander jaar plaats dan dat de middelen beschikbaar zijn. Om de beleidsuitvoering en de daarvoor beschikbare middelen met elkaar in evenwicht te brengen, wordt jaarlijks een reserve 'Incidentele middelen' ingesteld. Ook voor de meerjarenbegroting 2022-2025 is hiervoor een reserve 'Allocatie incidentele middelen (nieuw beleid)' gevormd.  
In de onderstaande tabel treft u het meerjarig verloop van deze reserve aan. 

De bedragen in bovenstaande tabel zijn afkomstig uit de Voorjaarsnota 2021 en het budgettaire kader 2021-2025.

De dotatie van totaal € 51,7 mln. betreft hoofdzakelijk de incidentele vrijval uit de reserve Activafinanciering van het projectbudget Rotterdamsebaan van € 42,2 mln. en de incidenteel beschikbare bespaarde rente van € 6,5 mln..
Matchen jaarschijven betreft de voorfinanciering uit de reserve Herfasering.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de intensiveringen en matching jaarschijven die uit de reserve Allocatie zijn onttrokken en verantwoord op de betreffende beleidsprogramma’s. Alle bedragen zijn verwerkt in de exploitatie. 

Herfaseringen 
Bij het plannen en realiseren van projecten is de gemeente afhankelijk van diverse factoren. In de praktijk kan blijken dat een project door deze factoren niet uitgevoerd kan worden in het jaar waarin dat oorspronkelijk begroot is, maar eerder of juist later. Voor de gemeente blijft het project belangrijk. In dat geval dient de uitvoering van het project en de bijbehorende financiële middelen opnieuw te worden begroot. Dit wordt herfaseren genoemd. Om de herfasering van de financiële middelen mogelijk te maken, wordt gebruik gemaakt van een herfaseringsreserve. Deze herfaseringsreserve werkt als volgt: 

Voorbeeld van de verwerking van een herfasering
De gemeente heeft in 2022 lasten geraamd voor de uitvoering van een project. De uitvoering van dit project wordt met een jaar vertraagd naar 2023. In 2023 zijn geen lasten geraamd. Om de geraamde lasten in 2022 over te hevelen naar 2022 worden deze in 2022 verlaagd en toegevoegd aan de reserve Herfaseringen. In 2023 worden de lasten verhoogd en onttrokken uit de reserve. Deze reserve biedt de gemeenteraad inzicht in welke projecten later worden uitgevoerd en wat daar de financiële gevolgen van zijn. 

De herfaseringen in de begroting 2022 – 2025 hebben geleid tot de volgende toevoegingen en onttrekkingen: 

In de navolgende tabel worden de bovenstaande saldi toegelicht.

Overig 

Het programma Financiën bestaat ten slotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals gemeentebrede onderzoeken, kwijtschelding en invorderingen belastingen, compensatieregeling startende ondernemers, programmareserves, uitvoering wet WOZ (waardering onroerende zaken), kapitaallasten, reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces.  
 
Ook zijn gemeenten verplicht om in de begroting een structurele post onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. De post onvoorzien biedt de flexibiliteit die nodig is voor een soepele uitvoering van de begroting en bedraagt, net als de afgelopen jaren, € 0,8 mln..